Obława Augustowska to tragiczne wydarzenie, które miało miejsce w lipcu 1945 roku na terenie północno-wschodniej Polski – głównie w rejonie Suwalszczyzny, Augustowa i Sejn. Była to operacja wojskowo-policyjna przeprowadzona przez sowieckie organy bezpieczeństwa z udziałem komunistycznych struktur polskich: Urzędu Bezpieczeństwa i Ludowego Wojska Polskiego.

Jej celem była fizyczna likwidacja żołnierzy antykomunistycznego podziemia niepodległościowego oraz osób podejrzewanych o wspieranie konspiracji.

Do dziś los kilkuset uprowadzonych w ramach tej operacji Polaków pozostaje nieznany. W historiografii określa się tę zbrodnię jako „mały Katyń”, ze względu na jej brutalność, tajność oraz fakt, że przez dziesięciolecia była ukrywana i zaprzeczana przez władze PRL i ZSRR.

Po zakończeniu II wojny światowej Polska formalnie odzyskała niepodległość, lecz w rzeczywistości znalazła się pod dominacją sowiecką. Zainstalowany przy pomocy Stalina rząd komunistyczny nie cieszył się poparciem społecznym, a opór wobec nowej władzy przybierał formę zorganizowanego podziemia niepodległościowego. Na terenach północno-wschodniej Polski działały silne struktury Armii Krajowej i Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, które były celem represji ze strony nowego reżimu.

W lipcu 1945 roku, na kilka dni przed konferencją poczdamską, Armia Czerwona, przy wsparciu NKWD, SMIERSZ, UB i LWP, przeprowadziła operację wymierzoną w żołnierzy podziemia oraz ludność cywilną podejrzewaną o ich wspieranie.

Obława rozpoczęła się 12 lipca 1945 roku. Oddziały sowieckie otoczyły wsie, miasta i lasy regionu Augustowa i Suwałk.

Przeprowadzono masowe aresztowania, rewizje i przesłuchania. Według szacunków historyków:

• zatrzymano około 2 tysięcy osób,
• ok. 600 z nich zaginęło bez śladu,
• ofiary najprawdopodobniej zostały zamordowane przez NKWD, a ich ciał nigdy nie odnaleziono.

Nie było procesu ani formalnych oskarżeń – zbrodnia miała charakter pozasądowy i została dokonana na podstawie rozkazów sowieckiego dowództwa.

Za przeprowadzenie obławy odpowiedzialne były przede wszystkim sowieckie struktury bezpieczeństwa – NKWD i SMIERSZ – działające w porozumieniu z władzami Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego oraz Ministerstwem Bezpieczeństwa Publicznego. W operacji czynnie uczestniczyły oddziały Ludowego Wojska Polskiego i funkcjonariusze UB.

Polscy komuniści nie tylko nie stanęli w obronie własnych obywateli, ale aktywnie współdziałali z okupantem sowieckim. Był to wyraźny przykład zdrady narodowej i uznania sowieckich interesów ponad suwerennością Polski.

Po zakończeniu obławy rodziny ofiar rozpaczliwie poszukiwały swoich bliskich. Bezskutecznie. Komunistyczne władze milczały lub zaprzeczały jakimkolwiek represjom. Przez dziesięciolecia temat był objęty ścisłą cenzurą, a rodziny były zastraszane i inwigilowane przez służby bezpieczeństwa.

Dopiero po upadku PRL można było mówić głośno o Obławie Augustowskiej. Jednak do dziś:

• nie odnaleziono miejsca pochówku ofiar,
• żaden ze sprawców nie poniósł odpowiedzialności,
• dokumenty sowieckie pozostają utajnione przez władze Federacji Rosyjskiej.

Instytut Pamięci Narodowej od lat prowadzi intensywne badania dotyczące obławy. Wydano wiele publikacji, zrealizowano filmy dokumentalne i edukacyjne. IPN aktywnie prowadzi również prace archeologiczne i poszukiwawcze. Powstała specjalna strona internetowa:

www.oblawaaugustowska.pl

W 2020 roku IPN opublikował ustalenia, według których ofiary mogły zostać przewiezione na teren obecnej Białorusi, gdzie zostały rozstrzelane i pogrzebane w nieoznaczonych miejscach.

Obława Augustowska pozostaje jedną z najbardziej bolesnych i najmniej znanych zbrodni popełnionych na narodzie polskim w XX wieku. Dziś, po 80 latach, nadal trwa walka o prawdę, pamięć i sprawiedliwość. Rodziny ofiar wciąż czekają na możliwość godnego pochowania bliskich.

Pamięć o tej zbrodni to obowiązek historyczny i moralny, który spoczywa na współczesnych pokoleniach Polaków. Obława Augustowska to nie tylko tragedia lokalna – to symbol cierpienia i zdrady, ale także oporu i godności tych, którzy nie pogodzili się z komunistycznym zniewoleniem.

Artykuł przygotowano z okazji 80. rocznicy Obławy Augustowskiej. Wszystkich zainteresowanych zachęcamy do zapoznania się z materiałami Instytutu Pamięci Narodowej oraz świadectwami rodzin ofiar.

Autorka:  Iwona Golinska 

Źródło : Instytut Pamięci Narodowej 

Zdjęcia : ARCHIWA IPN

En. 

The Augustów Roundup – a forgotten crime without a statute of limitations. On the 80th anniversary of the greatest crime committed against Poles after World War II.

The Augustów Roundup is a tragic event that took place in July 1945 in northeastern Poland – primarily in the Suwałki region, Augustów, and Sejny. It was a military and police operation carried out by Soviet security agencies with the participation of Polish communist structures: the Office of Security and the Polish People’s Army.

Its goal was the physical elimination of soldiers of the anti-communist independence underground and those suspected of supporting the underground.

To this day, the fate of several hundred Poles abducted during this operation remains unknown. Historians refer to this crime as “Little Katyn” due to its brutality, secrecy, and the fact that it was concealed and denied for decades by the authorities of the Polish People’s Republic and the USSR.

After the end of World War II, Poland formally regained its independence, but in reality, it fell under Soviet domination. The communist government installed with Stalin’s help lacked popular support, and resistance to the new government took the form of an organized independence underground. Strong structures of the Home Army and the “Freedom and Independence” Association operated in northeastern Poland, targeting repression from the new regime.

In July 1945, a few days before the Potsdam Conference, the Red Army, with the support of the NKVD, SMERSH, UB, and PWP, conducted an operation targeting underground soldiers and civilians suspected of supporting them.

The raid began on July 12, 1945. Soviet troops surrounded villages, towns, and forests in the Augustów and Suwałki regions. Mass arrests, searches, and interrogations were carried out. According to historians’ estimates:

– about 2,000 people were detained,

– approximately 600 of them disappeared without a trace,

– the victims were most likely murdered by the NKVD, and their bodies were never found.

There was no trial or formal charges – the crime was extrajudicial and committed on orders from the Soviet command.

The Soviet security forces – the NKVD and SMERSH – acting in coordination with the Polish Committee of National Liberation and the Ministry of Public Security were primarily responsible for the raid. Units of the Polish People’s Army and UB officers actively participated in the operation.

Polish communists not only failed to defend their own citizens but actively collaborated with the Soviet occupiers. This was a clear example of national betrayal and the recognition of Soviet interests over Polish sovereignty.

After the raid, the victims’ families desperately searched for their loved ones, but to no avail. The communist authorities remained silent or denied any repression. For decades, the topic was subject to strict censorship, and families were intimidated and surveilled by the security services.

Only after the fall of the Polish People’s Republic was it possible to speak openly about the Augustów Roundup. However, to this day:

– the burial site of the victims has not been found,

–  none of the perpetrators has been held accountable,

–  documents remain classified by the authorities of the Russian Federation.

The Institute of National Remembrance has been conducting intensive research on the roundup for years. Numerous publications have been published, and documentaries and educational films have been made. The Institute of National Remembrance is also actively conducting archaeological and exploratory work. A dedicated website has been established:

www.oblawaaugustowska.pl

In 2020, the Institute of National Remembrance published findings indicating that the victims may have been transported to present-day Belarus, where they were shot and buried in unmarked locations.

The Augustów Roundup remains one of the most painful and least known crimes committed against the Polish nation in the 20th century. Today, 80 years later, the fight for truth, memory, and justice continues. The victims’ families still await the opportunity to bury their loved ones with dignity.

Remembering this crime is a historical and moral obligation that rests on contemporary generations of Poles. The Augustów Roundup is not only a local tragedy—it symbolizes suffering and betrayal, but also the resistance and dignity of those who refused to reconcile themselves to communist oppression.

This article was prepared on the occasion of the 80th anniversary of the Augustów Roundup. We encourage all interested parties to review the materials of the Institute of National Remembrance and the testimonies of the victims’ families.

Author: Iwona Golinska

Source: Institute of National Remembrance

Photos : IPN ARCHIVES