„Wróg pali kolejne domy i morduje mieszkańców Woli […] Tysiące uchodźców z Woli zebrało się w moim sektorze. Rozgrywa się ogromna tragedia, podobna do historycznej masakry na Pradze”.

„Wróg pali kolejne domy i morduje mieszkańców Woli […] Tysiące uchodźców z Woli zebrało się w moim sektorze. Rozgrywa się ogromna tragedia, podobna do historycznej masakry na Pradze”.

– Fragment raportu z 6 sierpnia 1944 roku (dowódca AK).

Udział ukraińskich kolaborantów i Rzeź Woli.

Powstanie Warszawskie, które wybuchło 1 sierpnia 1944 roku, było heroiczną, lecz dramatycznie zakończoną próbą wyzwolenia stolicy Polski spod niemieckiej okupacji. Jednym z najbardziej krwawych epizodów powstania była tzw. Rzeź Woli – masowa eksterminacja ludności cywilnej dokonana przez niemieckie oddziały w pierwszych dniach sierpnia. Wśród sprawców tej zbrodni znaleźli się nie tylko Niemcy, ale także cudzoziemscy kolaboranci, w tym osoby pochodzenia ukraińskiego, służące w formacjach pomocniczych i policyjnych u boku Wehrmachtu i SS.

Ukraińskie Formacje kolaboracyjne na służbie III Rzeszy

W obliczu rosnących strat na froncie wschodnim oraz intensyfikacji walk partyzanckich i miejskich, III Rzesza coraz częściej sięgała po cudzoziemskie formacje pomocnicze. Jednostki te rekrutowano spośród jeńców wojennych, ochotników i ludności okupowanych terytoriów. Ich celem było odciążenie niemieckiego aparatu wojskowego oraz wsparcie działań represyjnych wobec ludności cywilnej.

Ukraińcy służyli w różnych strukturach:

• Policyjne bataliony pomocnicze (Schutzmannschaft) – wykorzystywane do pacyfikacji wsi, walk z partyzantką i ochrony obiektów strategicznych.
• 14. Dywizja Grenadierów SS „Galizien” – utworzona w 1943 r. z ukraińskich ochotników, choć nie brała bezpośredniego udziału w walkach w Warszawie, odegrała istotną rolę w pacyfikacjach na terenie Galicji Wschodniej.
• Brygada Szturmowa SS RONA (Russkaja Osvoboditelnaja Narodnaja Armija) – formalnie rosyjska formacja kolaboracyjna dowodzona przez Bronisława Kamińskiego, której żołnierze rekrutowali się m.in. spośród Rosjan, Białorusinów i Ukraińców. Odegrali kluczową rolę w pacyfikacji warszawskiej dzielnicy Wola.

Rzeź Woli – zbrodnia bez precedensu

W dniach 5–7 sierpnia 1944 roku, na rozkaz Heinza Reinefartha i pod nadzorem SS-Obergruppenführera Ericha von dem Bacha-Zelewskiego, rozpoczęła się planowa eksterminacja ludności cywilnej dzielnicy Wola. Celem było zastraszenie ludności Warszawy i szybkie zdławienie oporu powstańczego. Ofiary – mężczyźni, kobiety, dzieci, starcy – były rozstrzeliwane masowo na ulicach, w podwórzach, piwnicach i szpitalach.

Wśród sprawców tej zbrodni znajdowały się:

• Brygada SS Dirlewanger – złożona głównie z kryminalistów, znana z wyjątkowego okrucieństwa.
• Brygada SS RONA – odpowiedzialna za grabieże, gwałty, podpalenia i masowe egzekucje. Mimo formalnie rosyjskiego charakteru, w jej szeregach znajdowały się także osoby narodowości ukraińskiej.
• Inne formacje pomocnicze złożone z cudzoziemców, w tym Ukraińców wcielonych do niemieckiej policji pomocniczej.

Szacuje się, że w ciągu kilku dni na Woli zamordowano od 30 do 65 tysięcy osób. W wielu przypadkach ofiary ginęły w sposób szczególnie okrutny – palone żywcem, gwałcone, torturowane przed śmiercią.

Odpowiedzialność i pamięć

Rzeź Woli uznawana jest dziś za jedną z największych zbrodni wojennych popełnionych w Europie w czasie II wojny światowej. Choć główni architekci tej masakry – niemieccy dowódcy – nie ponieśli pełnej odpowiedzialności za swoje czyny, współodpowiedzialność spoczywa również na cudzoziemskich kolaborantach, którzy uczestniczyli w egzekucjach i grabieżach.

Współczesna refleksja nad udziałem Ukraińców w tych wydarzeniach wymaga precyzji, ostrożności i rozróżnienia: nie wolno utożsamiać całego narodu z działaniami pojedynczych jednostek czy formacji. Jednak nie można też przemilczać faktów historycznych – szczególnie, gdy dotyczą tak potwornych zbrodni jak Rzeź Woli.

Szacuje się, że w dniach 5–12 sierpnia 1944 40 000–50 000 cywilów zostało systematycznie zamordowanych przez oddziały niemieckie, w tym SS Dirlewanger i RONA  .

Adolf Hitler podobno nakazał: “kill anything that moves” — czyli zabijać każdego napotkanego, niezależnie od wieku i płci  .

Historia Powstania Warszawskiego, a zwłaszcza Rzezi Woli, to nie tylko opowieść o bohaterstwie, ale także o nieludzkim okrucieństwie i moralnym upadku wielu jednostek. Wśród sprawców byli zarówno Niemcy, jak i kolaboranci różnych narodowości – w tym Ukraińcy służący w niemieckich mundurach. Dziś, po kilkudziesięciu latach, naszym obowiązkiem jest nie tylko pamiętać o ofiarach, ale również mówić prawdę – niezależnie od jej bolesnego charakteru.

Autorka :  Iwona Golinska 

En. 

Warsaw Uprising – Ukrainians in German collaborationist formations and their participation in the Wola Massacre.

“The enemy is burning houses and murdering residents of Wola […] Thousands of refugees from Wola have gathered in my sector. A terrible tragedy is unfolding, similar to the historic massacre in Praga.”

– Excerpt from a report from August 6, 1944 (AK commander):

The Participation of Ukrainian Collaborators and the Wola Massacre

The Warsaw Uprising, which broke out on August 1, 1944, was a heroic but dramatically ended attempt to liberate the Polish capital from German occupation. One of the most bloody episodes of the uprising was the so-called Wola Massacre – the mass extermination of civilians carried out by German troops in the first days of August. The perpetrators of this crime included not only Germans but also foreign collaborators, including individuals of Ukrainian descent, serving in auxiliary and police formations alongside the Wehrmacht and the SS.

Ukrainian Collaborationist Units in the Service of the Third Reich

Faced with mounting losses on the Eastern Front and the intensification of partisan and urban fighting, the Third Reich increasingly resorted to foreign auxiliary units. These units were recruited from prisoners of war, volunteers, and the population of occupied territories. Their goal was to relieve the German military apparatus and support repressive measures against the civilian population.

Ukrainians served in various structures:

Police auxiliary battalions (Schutzmannschaft) – used for pacification of villages, fighting partisans, and protecting strategic facilities. The 14th SS Grenadier Division “Galizien” – formed in 1943 from Ukrainian volunteers, although it did not directly participate in the fighting in Warsaw, played a significant role in the pacifications in Eastern Galicia.

The SS Assault Brigade RONA (Russkaja Osvoboditelnaja Narodnaja Armiya) – formally a Russian collaborationist formation commanded by Bronisław Kamiński, whose soldiers were recruited from among others Russians, Belarusians, and Ukrainians. They played a key role in the pacification of the Wola district of Warsaw.

The Wola Massacre – an unprecedented crime

On August 5–7, 1944, on the orders of Heinz Reinefarth and under the supervision of SS-Obergruppenführer Erich von dem Bach-Zelewski, the planned extermination of the civilian population of the Wola district began. The goal was to intimidate the population of Warsaw and quickly crush the insurgents’ resistance. The victims—men, women, children, and the elderly—were shot en masse in the streets, courtyards, basements, and hospitals.

The perpetrators of this crime included:

– The SS Dirlewanger Brigade—composed primarily of criminals, known for its exceptional cruelty.

– The SS RONA Brigade—responsible for looting, rape, arson, and mass executions. Despite its formal Russian character, its ranks also included individuals of Ukrainian nationality.

Other auxiliary formations comprised foreigners, including Ukrainians conscripted into the German auxiliary police.

It is estimated that between 30,000 and 65,000 people were murdered in the Wola district within a few days. In many cases, the victims were killed in particularly brutal ways—burned alive, raped, and tortured before death.

Responsibility and Remembrance

The Wola Massacre is today considered one of the greatest war crimes committed in Europe during World War II. Although the main architects of this massacre – the German commanders – were not fully held accountable for their actions, shared responsibility also rests with the foreign collaborators who participated in the executions and looting.

Contemporary reflection on Ukrainian participation in these events requires precision, caution, and distinction: the entire nation must not be identified with the actions of individual units or formations. However, historical facts cannot be ignored – especially when they concern such heinous crimes as the Wola Massacre.

It is estimated that between August 5–12, 1944, 40,000–50,000 civilians were systematically murdered by German units, including the SS Dirlewanger and RONA.

Adolf Hitler reportedly ordered: “kill anything that moves”—that is, kill anyone we encounter, regardless of age or gender.

The history of the Warsaw Uprising, and especially the Wola Massacre, is not only a story of heroism but also of inhuman cruelty and the moral collapse of many individuals. Among the perpetrators were both Germans and collaborators of various nationalities—including Ukrainians serving in German uniforms. Today, decades later, it is our duty not only to remember the victims but also to tell the truth—no matter how painful it may be.

Author: Iwona Golinska