On November 8, 1981, Colonel Ryszard Kukliński, an officer of the General Staff of the Polish People’s Army, failed to show up for work. That day, he and his family were safely in the West. This marked the beginning of one of the most dramatic and mysterious episodes in the history of the Cold War—the evacuation of a CIA agent from the Warsaw Pact command center.

Ryszard Kukliński, a staff officer with extensive knowledge and the trust of his superiors, had watched for many years as Poland lost its sovereignty, subordinated to Moscow’s policies. Over time, he witnessed plans that could have led to the tragedy of his country—preparations for the imposition of martial law and detailed scenarios for the use of Warsaw Pact forces against the Polish nation.

In 1972, he made the dramatic decision to cooperate with the CIA. For almost a decade, he passed thousands of pages of top-secret documents to the Americans, including the USSR’s action plans in the event of war with NATO, missile deployments, command structures, and, above all, information about preparations for martial law in Poland.

In the fall of 1981, a leak began to be suspected within the General Staff. Officers were interrogated and removed from their circle of trust. Increasingly aware of the threat, Kukliński knew he could be exposed at any moment. He therefore asked the Americans to immediately evacuate his family.

How this escape occurred remains a mystery to this day. Some documents are still classified. One theory suggests that the escape took place in a diplomatic transport to West Berlin, another that Kukliński escaped through London using someone else’s passport. It is only known that on November 8, 1981, he failed to show up for work, and a few days later, he was already in the United States.

In 1984, the District Military Court in Warsaw sentenced Ryszard Kukliński in absentia to death for “desertion and treason.” Only after the fall of communism, in 1997, did free Poland recognize that he had acted out of necessity, guided by loyalty to the Homeland, not to the imposed system.

In 2014, the Sejm of the Republic of Poland passed a special resolution commemorating his contributions to freedom and independence. Two years later, in 2016, President Andrzej Duda posthumously promoted Ryszard Kukliński to the rank of Brigadier General.

Today, the figure of Jacek Strong – his CIA codename – still evokes strong emotions. For some, he was a traitor; for others, he was a hero who, as the first officer in the Warsaw Pact structures, took up the fight against the system from within.

Ryszard Kukliński’s story is one of courage in the face of impossible choices. He betrayed his allies, but he saved the honor of a Polish soldier. During the most difficult period of the Cold War, he chose loyalty to the nation, not to the regime.

His escape in November 1981 was not only an intelligence operation – it was also a symbolic act of resistance to the enslavement of Poland.

Text: Iwona Golińska

Source: Institute of National Remembrance

Photos: Institute of National Remembrance Archives

PL 

Ewakuacja „Stronga”.   Ryszard Kukliński, oficer, który uprzedził świat o sowieckich planach użycia wojsk Układu Warszawskiego przeciwko narodowi polskiemu.

8 listopada 1981 roku pułkownik Ryszard Kukliński, oficer Sztabu Generalnego Ludowego Wojska Polskiego, nie pojawił się w pracy. Tego dnia był już wraz z rodziną bezpieczny na Zachodzie. Tym samym rozpoczął się jeden z najbardziej dramatycznych i tajemniczych epizodów w historii zimnej wojny — ewakuacja agenta CIA z centrum dowodzenia Układu Warszawskiego.

Ryszard Kukliński, oficer sztabowy o dużej wiedzy i zaufaniu przełożonych, przez wiele lat obserwował, jak Polska traciła suwerenność, podporządkowana polityce Moskwy. Z czasem stał się świadkiem planów, które mogły doprowadzić do tragedii jego kraju – przygotowań do wprowadzenia stanu wojennego oraz szczegółowych scenariuszy użycia wojsk Układu Warszawskiego przeciwko narodowi polskiemu.

W 1972 roku podjął dramatyczną decyzję o współpracy z CIA. Przez niemal dekadę przekazywał Amerykanom tysiące stron ściśle tajnych dokumentów, w tym plany działań ZSRR w przypadku wojny z NATO, rozmieszczenie rakiet, struktury dowodzenia, a przede wszystkim – informacje o przygotowaniach do stanu wojennego w Polsce.

Jesienią 1981 roku w Sztabie Generalnym zaczęto podejrzewać przeciek. Kolejni oficerowie byli przesłuchiwani i eliminowani z kręgu zaufania. Kukliński, coraz bardziej świadomy zagrożenia, wiedział, że lada moment może zostać zdekonspirowany. Poprosił więc Amerykanów o natychmiastową ewakuację swojej rodziny.

Jak do niej doszło – pozostaje tajemnicą do dziś. Część dokumentów nadal jest utajniona. Jedna z teorii mówi, że ucieczka odbyła się w transporcie poczty dyplomatycznej do Berlina Zachodniego, inna – że Kukliński przedostał się przez Londyn, posługując się cudzym paszportem. Wiadomo jedynie, że 8 listopada 1981 roku nie pojawił się już w pracy, a kilka dni później był już na terytorium Stanów Zjednoczonych.

W 1984 roku Wojskowy Sąd Okręgowy w Warszawie skazał Ryszarda Kuklińskiego zaocznie na karę śmierci za „dezercję i zdradę”. Dopiero po upadku komunizmu, w 1997 roku, wolna Polska uznała, że działał w stanie wyższej konieczności, kierując się lojalnością wobec Ojczyzny, a nie wobec narzuconego systemu.

W 2014 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił specjalną rezolucję upamiętniającą jego zasługi dla wolności i niepodległości. Dwa lata później, w 2016 roku, Prezydent RP Andrzej Duda awansował Ryszarda Kuklińskiego pośmiertnie na stopień generała brygady.

Dziś postać Jacka Stronga – jak brzmiał jego pseudonim w CIA – wciąż budzi emocje. Dla jednych był zdrajcą, dla innych – bohaterem, który jako pierwszy oficer w strukturach Układu Warszawskiego podjął walkę z systemem od środka.

Symbol odwagi i lojalności wobec Polski

Historia Ryszarda Kuklińskiego to historia odwagi w obliczu niemożliwego wyboru. Zdradził sojuszników, ale uratował honor żołnierza polskiego. W najtrudniejszym czasie zimnej wojny wybrał lojalność wobec narodu, a nie wobec reżimu.

Jego ucieczka w listopadzie 1981 roku była nie tylko operacją wywiadowczą – była również symbolicznym aktem sprzeciwu wobec zniewolenia Polski.

Tekst :  Iwona Golińska 

Źródło :  Instytut Pamięci Narodowej 

Zdjęcia :  Archiwa Instytut Pamięci Narodowej