In early 1981, the political situation in Poland reached a critical juncture. The Soviet leadership, led by Leonid Brezhnev, expressed growing concern over developments in the Polish People’s Republic. During discussions in April, Brezhnev made clear that decisive measures against the opposition and the independent trade union Solidarity were expected. Despite this pressure, the Kremlin refused to deploy Soviet troops to Poland, insisting that Polish authorities take full responsibility for controlling internal dissent.

The spring of 1981 was marked by heightened tension. From 16 March, Exercise Soyuz-81 of the Warsaw Pact military forces was conducted on Polish territory, demonstrating the readiness of Warsaw Pact forces, while the possibility of a general strike by Solidarity following the Bydgoszcz events remained imminent. On 30 March, the government reached a compromise with trade union leaders: Solidarity abandoned plans for a general strike in exchange for, among other concessions, the legal recognition of Farmers’ Solidarity committees and assurances—ultimately unfulfilled—regarding an investigation of the 19 March Bydgoszcz incidents and the drafting of a trade union act.

On 3 April 1981, a crucial meeting took place in Brest between Polish leaders Stanisław Kania and Wojciech Jaruzelski and representatives of the Soviet Union, including Yuri Andropov and Dmitry Ustinov. The Soviets presented detailed recommendations for the introduction of martial law, including provisions for a state of emergency, curfews, and the use of military and administrative powers. Andropov emphasized that all measures against “counter-revolutionary elements” were to be executed exclusively by Polish authorities. Ustinov reassured the Polish leaders, noting that in cases of unrest, many countries impose martial law or states of emergency and questioning why the Polish leadership should fear similar actions.

Throughout the following months, Jaruzelski sought guarantees of external support should the operation fail. Moscow, however, maintained a firm stance, refusing to intervene directly. On the eve of martial law, when Jaruzelski requested assistance from Marshal Viktor Kulikov, Andropov’s reply was unequivocal: “We can’t take chances.”

The narrative often advanced by Jaruzelski after 1989—that martial law was a preventive measure against an imminent Soviet invasion—finds no support in contemporary documents. Evidence demonstrates that neither the Warsaw Pact nor the Soviet Union planned any military intervention. Moscow’s strategy relied on sustained pressure, compelling Polish authorities to resolve the crisis using their own resources.

On 13 December 1981, the Military Council of National Salvation, under General Jaruzelski, formally imposed martial law. This action effectively curtailed the democratic aspirations of millions of Poles and postponed meaningful political reform for nearly a decade.

The events of spring 1981, including the Brest meeting and the uncompromising Soviet instructions, illustrate the extent to which the Polish communist leadership acted under both internal pressures and external expectations, ultimately shaping the trajectory of Poland’s late Cold War history.

Light the candle of freedom for the victims of martial law – details at the link:

https://www.facebook.com/share/1BU6ysoTaM/?mibextid=wwXIfr

Source : IPN

Text: Iwona Golińska

PL

Preludium do stanu wojennego w Polsce: Wiosna 1981

Na początku 1981 roku sytuacja polityczna w Polsce osiągnęła punkt krytyczny. Władze sowieckie, na czele z Leonidem Breżniewem, wyrażały rosnące zaniepokojenie rozwojem sytuacji w PRL. Podczas kwietniowych rozmów Breżniew jasno dał do zrozumienia, że spodziewane są zdecydowane działania przeciwko opozycji i niezależnemu związkowi zawodowemu „Solidarność”. Pomimo tej presji Kreml odmówił wysłania wojsk radzieckich do Polski, domagając się, aby polskie władze wzięły pełną odpowiedzialność za opanowanie wewnętrznego sprzeciwu.

Wiosna 1981 roku upłynęła pod znakiem wzmożonego napięcia. Od 16 marca na terytorium Polski prowadzono ćwiczenia Sojuz-81 sił Układu Warszawskiego, demonstrując gotowość wojsk Układu Warszawskiego. Jednocześnie możliwość strajku generalnego „Solidarności” po wydarzeniach w Bydgoszczy pozostawała nieunikniona. 30 marca rząd osiągnął kompromis z przywódcami związków zawodowych: „Solidarność” zrezygnowała z planów strajku generalnego w zamian za, między innymi, prawne uznanie komitetów „Solidarności Rolników” oraz zapewnienia – ostatecznie niespełnione – dotyczące zbadania wydarzeń bydgoskich z 19 marca i opracowania ustawy związkowej.

3 kwietnia 1981 roku w Brześciu odbyło się kluczowe spotkanie polskich przywódców Stanisława Kani i Wojciecha Jaruzelskiego z przedstawicielami Związku Radzieckiego, w tym Jurija Andropowa i Dmitrija Ustinowa. Sowieci przedstawili szczegółowe zalecenia dotyczące wprowadzenia stanu wojennego, w tym przepisy dotyczące stanu wyjątkowego, godziny policyjnej oraz użycia uprawnień wojskowych i administracyjnych. Andropow podkreślił, że wszelkie środki przeciwko „elementom kontrrewolucyjnym” mają być realizowane wyłącznie przez władze polskie. Ustinow uspokoił polskich przywódców, zauważając, że w przypadku niepokojów społecznych wiele krajów wprowadza stan wojenny lub stan wyjątkowy i zastanawiając się, dlaczego polskie władze miałyby obawiać się podobnych działań.

W kolejnych miesiącach Jaruzelski zabiegał o gwarancje zewnętrznego wsparcia w razie niepowodzenia operacji. Moskwa jednak zajęła stanowcze stanowisko, odmawiając bezpośredniej interwencji. W przededniu stanu wojennego, gdy Jaruzelski zwrócił się o pomoc do marszałka Wiktora Kulikowa, Andropow odpowiedział jednoznacznie: „Nie możemy ryzykować”.

Narracja często prezentowana przez Jaruzelskiego po 1989 roku – że stan wojenny był środkiem zapobiegawczym przed zbliżającą się inwazją sowiecką – nie znajduje potwierdzenia w ówczesnych dokumentach. Dowody wskazują, że ani Układ Warszawski, ani Związek Radziecki nie planowały interwencji wojskowej. Strategia Moskwy opierała się na ciągłej presji, zmuszającej polskie władze do rozwiązania kryzysu własnymi siłami.

13 grudnia 1981 roku Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego pod dowództwem generała Jaruzelskiego formalnie wprowadziła stan wojenny. Działanie to skutecznie ograniczyło demokratyczne aspiracje milionów Polaków i opóźniło wprowadzenie znaczących reform politycznych o prawie dekadę.

Wydarzenia wiosny 1981 r., w tym spotkanie w Brześciu i bezkompromisowe instrukcje sowieckie, pokazują, w jakim stopniu polscy przywódcy komunistyczni działali pod wpływem zarówno presji wewnętrznej, jak i oczekiwań zewnętrznych, ostatecznie kształtując bieg historii Polski w okresie późnej zimnej wojny.

Zapal światło wolności za ofiary stanu wojennego – szczegóły na linku:

https://www.facebook.com/share/1BU6ysoTaM/?mibextid=wwXIfr

Źródło: IPN

Tekst: Iwona Golińska