On July 24, 1909, Jerzy Różycki was born in Oliwa – a mathematician, cryptologist, and one of the heroes of the silent war, fought not in the trenches but behind desks, with pencil, paper, and ciphertexts in hand. His life and death, like the secrets of the German Enigma cipher machine, remain shrouded in mystery to this day.

Jerzy Różycki grew up during the period of Poland’s rebirth. He graduated from high school in Wyszków and then began studying mathematics at the University of Poznań. His fate changed when he was selected to participate in a secret cryptology course organized by the Polish Military Intelligence in cooperation with university faculty. There, he met two other young mathematicians – Marian Rejewski and Henryk Zygalski.

At the Polish Army Cipher Bureau, Różycki played a key role in breaking the codes of the German Enigma cipher machine – an achievement that changed the course of history. In 1932, Poles became the first in the world to break the encryption system used by the German army. Różycki was the author of the so-called “Różycki permutator,” which streamlined the process of decoding messages and accelerated cipher analysis.

Their work was so advanced that in July 1939, just before the outbreak of war, the Poles handed over all their research results to the Allies. It was thanks to this collaboration that the later successes at Bletchley Park, where Alan Turing and his team continued their work on Enigma, were possible.

After the fall of Poland, Różycki continued his cryptological work in France, working for the so-called “Bruno” team, which, in collaboration with French and British intelligence, continued breaking German ciphers. In January 1942, he embarked on a secret mission to Algiers. He was returning to France aboard the French passenger ship SS Lamoricière, which sank on January 9, 1942, near the Balearic Islands.

The official cause of the disaster was a storm and the ship’s overload. However, to this day, some historians suggest sabotage – Różycki was carrying information of immense value to the Allies, and his death deprived Bruno’s team of one of its most important members. He died at the age of just 32.

For many years, the contribution of Polish cryptologists to breaking the Enigma was concealed due to military secrecy. Only in recent decades has the story of Jerzy Różycki and his colleagues gained its rightful place in historical consciousness – both in Poland and internationally. In 2000, he was posthumously awarded the Grand Cross of the Order of Polonia Restituta.

Today, schools, streets, and lecture halls bear his name. He also stands among the heroes on the Cryptologists’ Monument in Poznań, alongside Rejewski and Zygalski – three mathematicians who helped shorten World War II by several years and save millions of lives.

Jerzy Różycki did not seek glory. His greatest weapons were mathematics and logic. Yet it was his quiet efforts, conducted hidden from the world, that had the power to defeat one of the most powerful war machines of the 20th century.

Text: Iwona Golinska

PL

Jerzy Różycki – człowiek, który złamał Enigmę i zginął w tajemniczych okolicznościach

24 lipca 1909 roku w Oliwie urodził się Jerzy Różycki – matematyk, kryptolog i jeden z bohaterów cichej wojny, która toczyła się nie w okopach, lecz za biurkami, z ołówkiem, papierem i szyfrogramami w ręku. Jego życie i śmierć, podobnie jak tajemnice niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma, do dziś owiane są aurą zagadki.

Jerzy Różycki dorastał w czasach odradzającej się Polski. Ukończył gimnazjum w Wyszkowie, a potem rozpoczął studia matematyczne na Uniwersytecie Poznańskim. Jego los odmienił się, gdy został wytypowany do udziału w tajnym kursie kryptologii zorganizowanym przez polski Wywiad Wojskowy we współpracy z kadrą uniwersytetu. Tam poznał dwóch innych młodych matematyków – Mariana Rejewskiego i Henryka Zygalskiego.

W Biurze Szyfrów Wojska Polskiego Różycki odegrał kluczową rolę w złamaniu kodów niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma – osiągnięciu, które zmieniło bieg historii. W 1932 roku Polacy jako pierwsi na świecie złamali system szyfrowania używany przez niemiecką armię. Różycki był autorem tzw. “permutatora Różyckiego”, który usprawniał proces dekodowania wiadomości i przyspieszał analizę szyfrów.

Ich praca była na tyle zaawansowana, że w lipcu 1939 roku, tuż przed wybuchem wojny, Polacy przekazali aliantom wszystkie wyniki swoich badań. To właśnie dzięki tej współpracy możliwe były późniejsze sukcesy Bletchley Park, gdzie Alan Turing i jego zespół prowadzili dalsze prace nad Enigmą.

Po upadku Polski Różycki kontynuował działalność kryptologiczną we Francji, pracując dla tzw. ekipy „Bruno”, która we współpracy z francuskim i brytyjskim wywiadem kontynuowała łamanie niemieckich szyfrów. W styczniu 1942 roku wyruszył z tajną misją do Algieru. Wracał do Francji na pokładzie francuskiego statku pasażerskiego SS Lamoricière, który zatonął 9 stycznia 1942 roku w okolicach Balearów.

Oficjalną przyczyną katastrofy była burza i przeciążenie jednostki. Jednak do dziś niektórzy historycy sugerują możliwość sabotażu – Różycki przewoził informacje niezwykle cenne dla aliantów, a jego śmierć pozbawiła ekipę Bruno jednego z najważniejszych członków. Zginął mając zaledwie 32 lata.

Przez wiele lat wkład polskich kryptologów w złamanie Enigmy był ukrywany ze względu na tajemnicę wojskową. Dopiero w ostatnich dekadach historia Jerzego Różyckiego i jego kolegów zyskała należne miejsce w świadomości historycznej – zarówno w Polsce, jak i na świecie. W 2000 roku został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski.

Dziś jego imię noszą szkoły, ulice, a także sale wykładowe. Stoi też wśród bohaterów na Pomniku Kryptologów w Poznaniu, obok Rejewskiego i Zygalskiego – trzech matematyków, którzy pomogli skrócić II wojnę światową o kilka lat i uratować miliony istnień.

Jerzy Różycki nie szukał chwały. Jego największą bronią były matematyka i logika. A jednak to właśnie jego cichy wysiłek, prowadzony w ukryciu przed światem, miał siłę zdolną pokonać jedną z najpotężniejszych machin wojennych XX wieku.

Tekst:   Iwona Golinska